Οι νέοι επιστρέφουν στα καστανοπερίβολα της Μελιβοίας

Ιδιαίτερα ενθαρρυντικά εμφανίζονται τα πρώτα αποτελέσματα από την εφαρμογή της βιολογικής καταπολέμησης του έλκους της καστανιάς στον ορεινό όγκο της Όσσας, που μπαίνει στην τελική ευθεία για την ολοκλήρωσή της. Η ασθένεια, που πριν μια πενταετία προκάλεσε πανικό μεταξύ των καστανοπαραγωγών, έχει υποχωρήσει αισθητά και η παραγωγή ακολουθεί αυξητικές τάσεις με αποτέλεσμα ο δήμος Μελιβοίας με δεδομένη τη σπουδαιότητα της καλλιέργειας για το εισόδημα της περιοχής να ξεκινά τη διαδικασία αναγνώρισης του κάστανου Μελιβοίας ως Προϊόν Ονομασίας Προέλευσης ή Προϊόν Γεωγραφικής Ένδειξης.

Το πρόγραμμα της βιολογικής καταπολέμησης του έλκους της καστανιάς εφαρμόστηκε για πρώτη φορά το 2006 σε 20 χιλιάδες στρέμματα στο νομό Λάρισας -δήμος Μελιβοίας 9.300 στρ., δήμος Ευρυμενών 4.500 στρ., δήμος Αγιάς 3.000 στρ. και κοινότητα Αμπελακίων 3.200 στρ.- από το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών του ΕΘΙΑΓΕ παράλληλα με 16 νομούς της χώρας -Καβάλας, Δράμας, Θεσσαλονίκης, Πέλλας, Κιλκίς, Πιερίας, Καρδίτσας, Ιωαννίνων, Άρτας, Φθιώτιδας, Εύβοιας, Ευρυτανίας, Αιτωλοακαρνανίας, Αρκαδίας, Λακωνίας και Μεσσηνίας- με χρηματοδότηση από το Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης.

Την έλλειψη κατάλληλου φαρμάκου που καθιστούσε αδύνατη την αντιμετώπιση της ασθένειας ήρθε να καλύψει το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών του ΕΘΙΑΓΕ, οπότε από το 1995 δημιούργησε τη μεθοδολογία για τη βιολογική καταπολέμηση σε εθνικό επίπεδο αφού προηγουμένως χαρτογράφησε την ασθένεια σε όλη την Ελλάδα και στη συνέχεια αναγνωρίστηκαν και χαρτογραφήθηκαν οι τύποι βλαστικής συμβατότητας του παθογόνου μύκητα, ο οποίος και προκαλεί την ασθένεια.

Σύμφωνα με τον εντομολόγο του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών του ΕΘΙΑΓΕ Δημ. Αβτζή η εφαρμογή της καταπολέμησης στο ύπαιθρο γίνεται με την περιμετρική στα έλκη τοποθέτηση μυκητικής πάστας (μυκητικού εμβολίου), η οποία περιέχει τον ιό, σε 2-3 δένδρα ανά στρέμμα κάθε χρόνο. Ο ιός προσβάλλει τον παθογόνο μύκητα και τον καθιστά υποπαθογόνο. Διασπείρεται με φυσικούς μηχανισμούς με αποτέλεσμα τη συνολική ύφεση της ασθένειας.

Το έργο βιολογικής καταπολέμησης ολοκληρώνεται φέτος με την τοποθέτηση και των τελευταίων εμβολίων από τις 100 χιλιάδες εμβόλια, που είχαν προγραμματιστεί για τα καστανοπερίβολα του νομού Λάρισας, ενώ παράλληλα με τους εμβολιασμούς τις προηγούμενες ημέρες τοποθετήθηκε ένα δίκτυο παγίδων προκειμένου να καταγραφεί ο πληθυσμός εντόμων, κάποια από τα οποία σχετίζονται με το έλκος της καστανιάς.

«Πρόκειται για ένα πιλοτικό πρόγραμμα που θα μας επιτρέψει εφόσον τα αποτελέσματα είναι θετικά να προχωρήσουμε την επόμενη χρονιά σε βιολογική καταπολέμηση...» σημειώνει ο κ. Αβτζής αναδεικνύοντας την ποιοτική αναβάθμιση του προϊόντος ως αποτέλεσμα της βιολογικής καταπολέμησης των ασθενειών, συνεπώς και της εξάλειψης των ψεκασμών.

ΥΠΟΧΩΡΕΙ ΤΟ ΕΛΚΟΣ

Ικανοποιημένοι από τις προσπάθειες για την αντιμετώπιση του έλκους στις ορεινές περιοχές της Μελιβοίας και της Σκήτης εμφανίζονται τόσο ο δήμαρχος Αντώνης Γκουντάρας, που πρωτοστάτησε για την ένταξη του νομού στο πρόγραμμα, όσο και ο γεωπόνος του δήμου Μελιβοίας Δημ. Γκαλιάκης.

«Τα αποτελέσματα του προγράμματος -αν και δεν έχει αξιολογηθεί επίσημα- φαίνονται θετικά καθώς σταμάτησαν να ξεραίνονται τα δένδρα και αποκαθίσταται η ισορροπία ενώ η παραγωγή παρουσιάζει μετά την παρέμβαση αύξηση κατά 20-30% με ανοδικές τάσεις...» υπογραμμίζει ο κ. Γκαλιάκης και συμπληρώνει ότι με την αναστροφή της κατάστασης στα καστανοπερίβολα οι κάτοικοι ανακαλύπτουν εκ νέου την καλλιέργεια του κάστανου.

Ήδη πολλοί νέοι, όπως διευκρινίζει ο γεωπόνος του δήμου, άρχισαν ξανά να ενδιαφέρονται για τα καστανοπερίβολα, να τα περιποιούνται με βάση τις οδηγίες και τις κατευθύνσεις που έχουν διαπιστώνοντας τις προοπτικές για την αύξηση του εισοδήματός τους. Άλλωστε, η καλλιέργεια του κάστανου στις ορεινές περιοχές του δήμου χαρακτηρίζεται παραδοσιακή και αποτέλεσε βασική πηγή εισοδήματος για τον αγροτικό κόσμο της περιοχής.

ΚΑΙ ΕΠΩΝΥΜΟ ΚΑΣΤΑΝΟ

Η οικονομική διάσταση της καλλιέργειας φαίνεται να έπεισε τη δημοτική αρχή ώστε σε συνεργασία με τον Αγροτικό Συνεταιρισμό Μελιβοίας να ξεκινήσει μια προσπάθεια να αποδείξει ότι η καλλιέργεια είναι παραδοσιακή. Τα πρώτα στοιχεία της καλλιέργειας στην περιοχή περιγράφονται συνοπτικά σε ειδικό φυλλάδιο του Αγροτικού Συνεταιρισμού όπου αναφέρεται:

«Η παραγωγή καστανού στην περιοχή του Δήμου Μελιβοίας ανέρχεται στους 1200 τόνους περίπου με αυξητικές τάσεις, αποτέλεσμα της ανανέωσης των καστανεώνων που πραγματοποιήθηκε τα τελευταία χρόνια. Περίπου 9.200 στρ. καστανεώνων και καστανοδασών υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή του δήμου με τα κασταναριά ή οπωρώνες να κυριαρχούν.

Τα πλούσια χώματα του Κισσάβου και του Μαυροβουνίου σε συνδυασμό με την Αιγαιοπελαγίτικη αύρα δημιουργούν τις ιδανικότερες συνθήκες για την παραγωγή προϊόντων αρίστης ποιότητας. Η εντατικοποίηση της καλλιέργειας, η βιολογική καταπολέμηση των ασθενειών, το μεράκι και η εμπειρία των αγροτών, αφενός αύξησαν την παραγόμενη ποσότητα και αφετέρου κράτησαν στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο την ποιότητα. Το κάστανο στην περιοχή του δήμου αποτελεί εδώ και χρόνια βασικό άξονα ανάπτυξης της αγροτικής οικονομίας, παίζοντας καταλυτικό ρόλο στην ευημερία των κατοίκων. Τα κάστανα Μελιβοίας είναι πασίγνωστα για την ποιότητά τους, τη λάμψη, το μέγεθός και τη γεύση τους».

Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας συγκεντρώνονται ιστορικά στοιχεία, αναφορές περιηγητών, καλλιεργητικές πρακτικές ώστε με τη βοήθεια του γεωπόνου μελετητή Γιάννη Καραστέργιου να συγκεντρωθεί το απαιτούμενο υλικό και να κατατεθεί στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων φάκελος για αναγνώριση του κάστανου ως Προϊόν Ονομασίας Προέλευσης ή Προϊόν Γεωγραφικής Ένδειξης.

Ο δήμος Μελιβοίας ενισχύει με κάθε τρόπο την προσπάθεια αυτή γιατί εάν επιτύχουμε την αναγνώριση του κάστανου θα βελτιωθεί σημαντικά η διαπραγματευτική θέση των παραγωγών μας για την διάθεση ενός προϊόντος με αναμφισβήτητα ποιοτικά χαρακτηριστικά, επισημαίνει ο δήμαρχος Αντώνης Γκουντάρας δηλώνοντας αισιόδοξος για την τελική έκβαση της προσπάθειας.

ΕΛΚΟΣ ΤΗΣ ΚΑΣΤΑΝΙΑΣ

Σύμφωνα με την ηλεκτρονική σελίδα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης το έλκος της καστανιάς που προκαλεί ο μύκητας Cryphonectria (Endothia) parasitica διαγνώσθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα στο Πήλιο από τον Δ. Μπίρη το 1963. Αμέσως μετά ίσχυσε απαγορευτική διάταξη του Υπ. Γεωργίας με την οποία ρυθμίστηκε η μετακίνηση έμφλοιας ξυλείας καστανιάς εκτός Ν. Μαγνησίας για τον περιορισμό επέκτασης της ασθένειας. Παρ’ όλα τα μέτρα, η ασθένεια εντοπίσθηκε τα επόμενα χρόνια σε όλες σχεδόν τις περιοχές όπου αναπτύσσεται η καστανιά σε δάση και καστανεώνες.

Ο μύκητας εισήλθε στη Β. Αμερική από την Ασία στις αρχές του 20ού αιώνα. Κατά το διάστημα 1904- 1950 νέκρωσε περισσότερα από 30 εκατ. στρ. αμερικανικής καστανιάς Castanea dendata. Στην Ευρώπη η ασθένεια αναφέρθηκε το 1938 στην Ιταλία και από εκεί μεταδόθηκε σταδιακά σε όλη την περιοχή εξάπλωσης της καστανιάς. Στην Ευρώπη όμως η εξέλιξη της ασθένειας παρουσιάζεται λιγότερο δραματική από ό,τι στις Η.Π.Α., αφενός διότι η ευρωπαϊκή καστανιά (Castanea sativa) αποδείχθηκε λιγότερο ευαίσθητη από την αμερικανική και αφετέρου διότι εδώ εμφανίσθηκαν στελέχη του μύκητα με μειωμένη παθογόνο ικανότητα (υπομολυσματικά). Στα στελέχη αυτά που είναι προσβεβλημένα με τον ιό Cryphonectria hypovirus (με διπλή αλυσίδα RΝΑ) βασίζεται η βιολογική καταπολέμηση της ασθένειας.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ

Ο μύκητας προσβάλλει το φλοιό. Η προσβολή συνήθως εκδηλώνεται σε σημεία όπου υπάρχει διάρρηξη του φλοιού όπως τομές κλάδευσης, διχάλες, σημεία τριβής κλαδιών, σημεία εμβολιασμού, φαγώματα εντόμων κλπ. Στο σημείο προσβολής ο φλοιός νεκρώνεται και σε νεαρά δένδρα ή κλαδιά γίνεται πορτοκαλέρυθρος έως καστανός. Μέσα και κάτω από το φλοιό δημιουργούνται λευκοκίτρινες μυκηλιακές πλάκες με μορφή βεντάλιας. Στο κάτω μέρος του έλκους εκπτύσσονται λαίμαργοι βλαστοί. Όταν η νέκρωση του φλοιού και στη συνέχεια του καμβίου επέρχεται με βραδύ ρυθμό, το δένδρο σχηματίζει νέα κύπαρα φλοιού (επουλωτικό ιστό) με αποτέλεσμα τη διόγκωση του κορμού στο σημείο του έλκους και την κατά μήκος ραγάδωσή του. Όταν το έλκος περιβάλλει τον κορμό, τότε το επάνω από αυτό τμήμα του δένδρου νεκρώνεται. Οι ρίζες δεν προσβάλλονται από τον μύκητα, σε αντίθεση με την ασθένεια της μελάνωσης της καστανιάς όπου είδη του γένους Phytophtora προσβάλλουν και νεκρώνουν το ριζικό σύστημα των δένδρων. Στην επιφάνεια του φλοιού εμφανίζονται κιτρινοπορτοκαλόχρωμες διογκώσεις όχι μεγαλύτερες από 2 χιλ., τα πυκνίδια, μέσα στα οποία παράγονται τα αγενή πυκνιδιοσπόρια ενώ κάτω από το φλοιό σχηματίζονται τα περιθήκια, μέσα στα οποία παράγονται τα εγγενή σπόρια, τα ασκοσπόρια.

ΕΞΑΠΛΩΣΗ

Στην Ελλάδα η εξάπλωση της ασθένειας γίνεται με τα πυκνιδιοσπόρια τα οποία μεταφέρονται κυρίως με τη βροχή και το υδρονέφος που δημιουργείται μέσα στο δάσος. Θα πρέπει ιδιαίτερα να τονιστεί ότι έναρξη νέας προσβολής δεν είναι δυνατή εάν δεν υπάρχει διάρρηξη του φλοιού, φυσική ή ανθρωπογενής.

Όταν επικρατούν ευνοϊκές κλιματικές συνθήκες, ήτοι υψηλή σχετική υγρασία και θερμοκρασίες 17-24 °C τότε τα σπόρια του μύκητα εκβλαστάνουν και εισέρχονται στο φλοιό. Στο σημείο προσβολής εμφανίζεται νέο έλκος.

Πυκνιδιοσπόρια είναι δυνατό να μεταφερθούν σε μεγάλες αποστάσεις με πουλιά, έντομα και βέβαια τον άνθρωπο. Ιδιαίτερα η μεταφορά έμφλοιας ξυλείας και φυτευτικού υλικού και εμβολίων φαίνεται ότι αποτελούν τους κύριους τρόπους διάδοσης της ασθένειας.

Μέσα στο δάσος, σημαντικό ρόλο στη μετάδοση της ασθένειας πιστεύεται ότι παίζουν τα έντομα και συγκεκριμένα το έντομο Spulerina simploniella, που υπονομεύει το φλοιό της καστανιάς και απαντάται σε μεγάλους πληθυσμούς στα καστανοδάση του Αγίου Ορους αλλά και σε άλλες περιοχές.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

-Στα πρεμνοφυή καστανοδάση:

Χημική καταπολέμηση δεν είναι δυνατή. Βιολογική καταπολέμηση πραγματοποιείται με τοποθέτηση μολύσματος που αποτελείται από φυσικά υπομολυσματικά (προσβεβλημένα με ιό) στελέχη του μύκητα C. parasitica, περιμετρικά των ελκών. Στη συνέχεια ο ιός μεταφέρεται από το μόλυσμα στο μολυσματικό στέλεχος που προκαλεί το έλκος και σταματά την αύξησή του (Εικ. 4). Το δένδρο παράγει τραυματικό ιστό και επουλώνει το έλκος. Η επέμβαση γίνεται σε τουλάχιστον δύο δένδρα/στρ., η δε μέθοδος καταπολέμησης βασίζεται στη φυσική μετάδοση των υπομολυσματικών στελεχών στο καστανοδάσος.

Παράλληλα συνιστάται η εφαρμογή δασοκομικών, εξυγιαντικών επεμβάσεων όπως:

Ι. Η σύρριζα κοπή των πρέμνων.

2. Η αποφυγή κλαδεύσεων κατά τους καθαρισμούς των δένδρων που παραμένουν σε κάθε πρέμνο.

3. Η παρακράτηση υγιών διπερίτροπων δένδρων να γίνεται μόνο κατά μήκος δασικών δρόμων, έτσι ώστε να ελέγχεται συνεχώς η κατάσταση της υγείας τους.

-Στους καστανεώνες:

Εφαρμόζεται η ίδια βιολογική μέθοδος όπως και στα πρεμνοφυή δάση, με τη διαφορά ότι εδώ συνιστάται η τοποθέτηση μολύσματος στα έλκη όλων των δένδρων κάθε καστανεώνα.

Παράλληλα συνιστώνται δενδροκομικές επεμβάσεις, όπως η κλάδευση των προσβεβλημένων κλαδιών και επάλειψη των τομών με προστατευτική ουσία, η υλοτομία και απομάκρυνση των έντονα ασθενών δένδρων, η φύτευση εμβολιασμένων από το φυτώριο δενδρυλλίων και όχι ο εμβολιασμός στα κτήματα σε άγρια υποκείμενα. Ιδιαίτερα συνιστάται η απολύμανση των εργαλείων κλάδευσης κατά τη μετακίνηση από δένδρο σε δένδρο. Η απολύμανση γίνεται με διάλυμα χλωρίνης σε νερό και αναλογία 1:2 (χλωρίνη: νερό). Η Γενική Γραμματεία Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος χρηματοδοτεί από το 1998 την υλοποίηση προγραμμάτων βιολογικής καταπολέμησης της ασθένειας στο Άγιον Ορος και στους καστανεώνες του όρους Πάρνωνα στην Πελοπόννησο σε συνεργασία με το ΕΘΙΑΓΕ - Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης, όπου παρασκευάζεται το μόλυσμα.