Πειρατές... έδιωξαν τους Μελιβοιώτες

Τα πρώτα δείγματα του οικισμού στο βυζαντινό κάστρο της Μελιβοίας, που αποκαλύφθηκαν από την αρχαιολογική σκαπάνη φέτος, έφεραν στο φως σημαντικά στοιχεία για την ιστορία της ευρύτερης περιοχής και για τη ζωή των κατοίκων της.

Τα ευρήματα οδηγούν στα συμπεράσματα ότι επιθέσεις πειρατών στο κάστρο έτρεψαν σε φυγή τους κατοίκους του, ότι είχαν εμπορική δραστηριότητα με εξαγωγές αγροτικών προϊόντων τους (λάδι και κρασί), ότι άκμασε στην εποχή του Ιουστινιανού, ότι η θέση κατασκευής του κάστρου είχε μελετηθεί ώστε να έχει οπτική επαφή με το βορειότερο ακρωτήρι του Πηλίου το Πουρί κ.ά. τα οποία οι αρχαιολόγοι μελετούν και καταγράφουν για πρώτη φορά, συμπληρώνοντας ακόμη ένα κομμάτι του παζλ της τοπικής ιστορίας.

Η ανασκαφή στο κάστρο, θα μπορούσε να θεωρηθεί η σημαντικότερη, καθώς έφερε στο φως τα πρώτα κτίσματα του οικισμού όπως και όλη η νότια και ανατολική πλευρά του τείχους του κάστρου, ενώ να θυμίσουμε ότι πέρυσι το πρώτο εύρημα στο ξεκίνημα της ανασκαφής ήταν μέρος του τείχους και μια εκκλησία παλαιοχριστιανική βασιλική, του 6ου αιώνα.

Συνεργεία της 7η ς Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Λάρισας, με υπεύθυνη την προϊσταμένη της , αρχαιολόγο κ. Σταυρούλα Σδρόλια, εργάζονται πυρετωδώς στην αποκάλυψη του μνημείου, η οποία χρηματοδοτήθηκε με 500.000 ευρώ από το κοινοτικό κονδύλι του ΕΣΠΑ, ενώ παράλληλα μια ομάδα τριάντα φοιτητών του τμήματος Ιστορίας Αρχαιολογίας και κοινωνικής ανθρωπολογίας, εργάζονται στην αποκάλυψη του ναού του κάστρου με υπεύθυνο και καθοδηγητή της πορεία της αποκάλυψης του, τον λέκτορα αρχαιολογίας κ. Γιάννη Βαραλή. Η δε ανασκαφή του ναού χρηματοδοτήθηκε από το Ίδρυμα Ψύχα (με έδρα την Αθήνα) και από τον ειδικό λογαριασμό της επιτροπής ερευνών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Στην ουσία εξελίσσονται δύο παράλληλες ανασκαφές, για τα ευρήματα των οποίων μας μίλησαν η κ. Σδρόλια και ο κ. Βαραλής, με την ελπίδα ότι θα υπάρξει συνέχεια (με νέες χρηματοδοτήσεις) μέχρι το έργο να αποκαλυφθεί στην τελική μορφή του.

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ

ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ

Οικήματα, αποθήκες προϊόντων, δεξαμενές και δίκτυο ύδρευσης καθώς και μια σειρά κινητών ευρημάτων αποκαλύφθηκαν φέτος, στο πλαίσιο των ανασκαφικών ερευνών της 7ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Λάρισας.

Οι εργασίες που έγιναν ήταν καθαρισμός ζώνης πέντε μέτρων εσωτερικά και εξωτερικά του κάστρου στην Ανατολική και νότια πλευρά του, στερέωση των τειχών και διαμόρφωση διαδρόμου περιπάτου για επισκέπτες.

Ξεναγώντας μας στο χώρο του οικισμού, η κ. Σδρόλια μας πληροφορεί ότι αποκαλύφθηκαν τα εξής:

*Μια κατοικία που εφάπτεται στη νότια πλευρά του τείχους. Τα στοιχεία της κατασκευής της οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πιθανόν να κατοικήθηκε από αξιωματούχο, καθώς είναι το πιο εντυπωσιακό οίκημα που έχει βρεθεί μέχρι στιγμής, με πλούσιο διάκοσμο στο δάπεδό της και μεγάλες θύρες.

Οι ανασκαφείς όταν αναφέρονται σε αυτό, το ονομάζουν εν συντομία, με το κυριότερο χαρακτηριστικό του: «το καλό δάπεδο».

Τα πλακάκια δε, θεωρείται ότι κατασκευάστηκαν σε εργαστήριο της περιοχής, και τα σχέδιά τους έχουν δημιουργηθεί με το χέρι. Σε ένα από τα δωμάτια της κατοικίας, βρέθηκε τάφος βρέφους, που σύμφωνα με την κ. Σδρόλια, χρονολογείται μετά την εγκατάλειψη του κάστρου, στα τέλη του 6ου αιώνα και μετά, όταν δηλαδή δεν κατοικούνταν πλέον.

*Οίκημα στη νότια πλευρά του κάστρου, κοντά στο τείχος, που περιλαμβάνει μια σειρά δωματίων, τα οποία σύμφωνα με εκτιμήσεις προορίζονταν για τη φρουρά του κάστρου.

*Αποθήκη αγροτικών προϊόντων, (στην ανατολική πλευρά του κάστρου) στις οποίες βρέθηκαν άθικτα μεγάλα πιθάρια, στα οποία σύμφωνα με εκτιμήσεις φύλασσαν λάδι και κρασί.

*Δίδυμη δεξαμενή: Ένα εντυπωσιακό εύρημα μιας δίδυμης δεξαμενής νερού βρέθηκε κοντά στις αποθήκες, που πιθανολογείται ότι είχε σύνθετη λειτουργία και χρησιμοποιούνταν για επεξεργασία προϊόντων

*Τμήμα του ανατολικού και νότιου τείχους, του οποίου το ύψος υπολογίζεται ότι ήταν στα 7 μέτρα τουλάχιστον. Ενσωματωμένα σε αυτό βρέθηκαν διακοσμητικά στοιχεία με κεραμικά, κατασκευές που κατέληγαν οι αγωγοί υδάτων απ΄ όπου έβγαιναν τα νερά από το κάστρο.

*Πέντε πύργοι, εκ των οποίων ο κεντρικός και αυτός στη νότια πλευρά του κάστρου, βρέθηκαν σε καλή κατάσταση

*Δύο πύλες του κάστρου, η νότια και η ανατολική.

«ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ» ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ

«Διαβάζοντας» τα ευρήματα που αποκαλύφθηκαν, τα ιστορικά στοιχεία που ξεδιπλώνονται για τη ζωή των κατοίκων στο κάστρο, για τη στρατηγική του θέση, για την εποχή ακμής του αλλά και για την εγκατάλειψή του από τους κατοίκους του, σύμφωνα με την κ. Σδρόλια, είναι μεταξύ άλλων και τα εξής:

Η ακμή του οικισμού στο κάστρο Μελίβοιας, τοποθετείται στον 6ο αιώνα, και ειδικότερα την περίοδο του Ιουστινιανού, απ΄ όπου προέρχονται και τα περισσότερα εκ των κινητών ευρημάτων που βρέθηκαν στο κάστρο (κεραμικά, νομίσματα, αγγεία, πιθάρια κ.ά.).

Οι κάτοικοι του κάστρου το εγκατέλειψαν σταδιακά, τέλη του 6ου αιώνα, λόγω των επιθέσεων των πειρατών από θαλάσσης και μεταφέρθηκαν κάνοντας νέους οικισμούς σε περιοχές πιο ψηλά στον Κίσσαβο (καθώς βρέθηκαν βυζαντινοί οικισμοί σε απομονωμένα μέρη και αρκετά απομακρυσμένα από το κάστρο).

Πήραν μαζί τους ό,τι μπορούσαν να κουβαλήσουν και άφησαν πίσω τους μόνο τα βαριά αντικείμενα, όπως τα μεγάλα πιθάρια που έχουν μείνει ακόμη στις αποθήκες του οικισμού, όπου φύλαγαν την αγροτική παραγωγή τους, λάδι και κρασί. Διαπιστώνεται ότι είχαν εμπορικές συναλλαγές με άλλους τόπους, εξήγαγαν τα αγροτικά προϊόντα τους, λάδι και κρασί και η παραγωγή τους δεν περιοριζόταν και μόνο για τις ανάγκες του οικισμού στο κάστρο.

Μετά την εγκατάλειψή του, οι κάτοικοι της γύρω περιοχής χρησιμοποιούσαν τον ναό του κάστρου για τις θρησκευτικές λειτουργίες του για πολλά χρόνια μετά, ακόμη κι αν αυτό ήταν έρημο.

Ο καθηγητής κ. Βαραλής, αναφέρει δε ότι αυτό είναι σύνηθες φαινόμενο, στη χρήση ιερών χώρων.

Η θέση του κάστρου δεν είναι τυχαία, καθώς είχε οπτική επαφή με όλη την έκταση του κόλπου της Μελίβοιας, μέχρι και με το βορειότερο ακρωτήρι του Πηλίου, το Πουρί. Επίσης ήταν χτισμένο στη συμβολή δύο ρεμάτων, όπου υπήρχαν απότομοι γκρεμοί, κι αυτό για προστασία του οικισμού, από επιθέσεις.

Το κάστρο είχε οπτική επαφή και με τα άλλα δύο κάστρα της ευρύτερης περιοχής, αυτό της Σκήτης (νότια) και της Βίγλας (βόρεια), με σκοπό να προειδοποιεί το ένα το άλλο για πιθανούς κινδύνους, στέλνοντας σήματα καπνού. Αποδεικνύεται ότι υπήρχε ένα δίκτυο κάστρων που τα ίδρυσε ο Ιουστινιανός.

Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ

Ο ναός εντοπίστηκε πριν τρία χρόνια και οι εργασίες άρχισαν τον Ιούλιο του 2011.

Σύμφωνα με τον κ. Βαραλή «Πρόκειται για μια τρίκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική εκκλησία, που χρονολογείται στα τέλη του 6ου αιώνα μ.Χ. κατά την περίοδο της εικονομαχίας, που φέρει στα ανατολικά μεγάλη ημικυκλική αψίδα ιερού.

Πραγματοποιήθηκαν ανασκαφικές τομές στα κλίτη του ναού και εντοπίστηκαν νέα τμήματα της κάτοψης, δάπεδα διαφορετικών φάσεων, γλυπτά και κεραμικά ευρήματα..., ενώ φέτος η ανασκαφή αποκάλυψε το νότιο κλίτος, το μεγαλύτερο μέρος του κεντρικού και του βόρειου κλίτους και έγιναν δύο τομές στο νάρθηκα, η έκταση του οποίου υπολογίζεται στα τέσσερα μέτρα.

Βρέθηκαν λείψανα τοιχογραφιών καθώς και πεζούλι στο νότιο κλίτος, που θα καθόταν οι γεροντότεροι.

Διαπιστώνεται ότι μετά τον 6ο αιώνα κατά την εγκατάλειψη του κάστρου, τα πλάγια κλίτη μετατράπηκαν σε αποθήκες, καθώς βρέθηκαν μεγάλα πιθάρια και αμφορείς, ενώ μικροαντικείμενα που έχουν βρεθεί επίσης σε αυτούς τους χώρους (αγκίστρια, πόρπες κ.ά.) μαρτυρούν ότι μπορεί να μετατράπηκαν και σε κατοικία.

Ο ναός χρησιμοποιούνταν ακόμη και μετά την εγκατάλειψη του κάστρου, ενώ πρέπει να εγκαταλείφθηκε περί το 900 μ.Χ.».

Όπως δηλώνει ο ίδιος, το επόμενο βήμα στην πορεία των ανασκαφών θα είναι η αποκάλυψη του ιερού βήματος (το σημαντικότερο τμήμα του ναού), η έρευνα στο περιβάλλοντα χώρο και η αποκάλυψη του νάρθηκα και των προκτισμάτων.